रङहरुको पर्व होली आज । घरपरिवार, भाईसाथी, इष्टमित्रबीच रङ घस्ने तथा छ्यापेर रमाइलो गर्ने चलन छ । तर यसरी एक अर्काबीच रङ छ्याप्ने तथा घस्ने तथा प्रयोग गर्नाले कहिलेकाँही मानव स्वास्थ्यमा गम्भीर समस्या समेत निम्त्याउन सक्छ ।

चिकित्सकका कतिपय रङहरुमा रसायन मिसिएको हुन्छ । ती रसायनयुक्त (केमिकल मिसिएको) रङको प्रयोगले छालालाई प्रत्यक्ष असर त पार्छ पार्छ शरीरका अन्य भागमा पनि त्यसले गम्भीर समस्या निम्त्याउन सक्छ । जस्तै रङ आँखामा प¥यो भने दृष्टिमा, मुख तथा नाकमा प¥यो भने स्वास नलि र बढी नै प्रयोग भयो भने यसले मिर्गौलामा समेत असर गर्न सक्छ । किन त ? किनभने होलीमा प्रयोग हुने रङ रसायन मुक्त छैनन् ।

भारतमा केही बर्ष अघि गरिएको एक अनुसन्धानले होलीमा प्रयोग हुने रङ (पाउडर)मा कपडा उत्पादन गर्ने कारखानामा कपडा रङग्याउन प्रयोग हुने रसायनहरु नै भएको पुष्टि भएको थियो । र
नेपालमा आउने रङहरु पनि त्यहि किसिमका हुन् ।

छालारोग विशेषज्ञ डा अनिलकुमार झा भन्छन्, ‘प्राय बजारमा पाइने होलीका विभिन्न रङ तथा पाउडरहरुमा लेड अक्साइट, प्रस्योन व्लु, कपर सल्फेट, मर्रक्युरी सल्फाइड, मालाकाइट, सिलिका जस्ता रसायनहरुको प्रयोग हुन्छ ।

अझ अचेल टल्काउन माइका टाट्राजीन जस्ता ग्लास पाउडरहरुको पनि प्रयोग गरिन्छ । यी हाम्रो शरीरका छालाका लागि निकै हानीकारक पदार्थ हुन ।’ उनले होलीमै प्रयोग हुने रङहरु लामो समय प्रयोग भयो भने त्यसले छालाको क्यान्सर समेत निम्त्याउन सक्ने दावी गर्छन ।

तपाईँहरु रङ खेल्दा सचेत हुनुहोस नत्र रङखेल्दा आँखामा प¥यो भने ती रसायनयुक्त पाउडरले घाउ बनाई कोर्नियामा घाउबनी दृष्टिनै जान पनि सक्छ ।’ उनी होलीमा रङ प्रयोग गर्दा आफ्नो स्वास्थ्यका साथै आँखा नाक मुख जस्ता अंगलाई जोगाएर खेल्न सुझाव दिन्छन ।

के गर्ने त ?

होलीको विशेषता भनेकै रङ घसेर मनाइने पर्व हो । त्यसैले रङ घस्दै नघसौँ भन्ने कुरा पनि ब्यवहारिक हुँदैन । त्यसो भए अब के ? उनै डाक्टर झा भन्छन्,‘ स्वास्थ्य भन्दा ठूलो पनि त केही होइन, फेरी जथाभावि खेल्दा मात्रै बढी असर हुन्छ भन्ने हो ।

राम्ररी शुद्ध अझ हर्वल पाउडरको प्रयोग गर्दै हल्कासंग खेल्ने हो भने त त्यति बढी असर पनि गर्दैन ।’ तर त्यो खालको पाउडर सबैले भेटाउन सक्दैनन् भेटाए पनि महंगो हुन्छ यसको उपाय छ त ? उनी भन्छन उपाय छ । ‘जस्तै बेसारबाट बनेको पहेलो रङ, गुरासको फुलबाट बनाइएको रातो रङ, मैदाको सेतो रङ, मेन्दीको हरियो रङ जस्ता विभिन्न रङहरुको पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ । यी रङहरुले केमीकल युक्तरङले जस्तो छालालाई असर गर्दैन ।’

डाक्टरको कुरा यस्तो भएपनि पनि व्यवहारिक रुपमा भने यस्तो हुँदैन । धेरै भाइसाथी बीच खेलिने होलीमा कसैले यस्ता प्राकृतिक रङ खोज्न थाल्दैन । बजारबाट ल्याइएका रङ तथा अविरहरु नै जवरजस्ती ल्याई शरीर भरी खन्याउने प्रचलन जो छ हामी कँहा ।

उसो भए के गर्ने त ?

डा. झा भन्छन, ‘यदि प्राकृतिक रङहरु उपलव्ध हुन सक्दैनन भने कम असर पार्ने उपाय सोच्नु पर्छ । केमिकलयुक्त रङहरुको लगातार प्रयोगले छालाको क्यान्सर र मृगौलामा नै पनि असर पार्न सक्छ ।

तर एक दुई दिन अर्थात होलीको बेलामा अर्थात केही समयका लागि प्रयोग हुने रङले छालामा एलर्जी उत्पन्न गराउछ । एलर्जीले छाला चिलाउने फोका उठने र घाउ हुने गर्छ । यस्तो असरबाट बच्नका लागि केही निम्न सचेतता अपनाउन सकिन्छ ।’ उनले केही टिप्सहरु पनि दिएका छन, जस्तै :

–होली खेल्नु अघि कपालमा तेल तथा लोसनहरु लगाउने , त्यसो गर्दा रङहरु सिधै छालामा पुग्न पाउदैन ।
– अनुहारमा सनव्लक , सनस्क्रिन ,मोस्चराइजर लोसन लगाउनु राम्रो हुन्छ ।
– आँखामा चस्माको प्रयोग गरेको राम्रो । चस्माले सिधै रङ तथा केमिकल कणहरु आँखा भित्र पस्नसक्ने अवस्थाबाट बचाउछ ।
– भरसक शरीरका धेरै भाग छोप्ने अर्थात लामबाहुले कपडाहरु लगाउने । लामो कपडाले शरीरका छालामा सिधै केमिकल छिर्नबाट बचाउछ ।
– टल्कने रङहरुको प्रयोग सकेसम्म नगर्ने यसले अरु रङले भन्दा छिटो छालामा असर गर्छ ।