प्रशन्न पोखरेल – गोरखा, १५ साउन । उत्तरी गोरखाको सिङ्गो चुमनुब्री गाउँपालिकामा सडक यातायातको पहुँच पुगेको छैन । सामागाउँ, ल्हो, प्रोक, बिही, चुम्चेत, छेकम्पार र सिर्दिबास गाउँ आवतजावत गर्ने हो भने पैदल हिँड्नुपर्छ । सँगै रहेको धार्चे गाउँपालिकाको काशीगाउँ, केरौँजा, उहियालगायत गाउँमा पनि सडक सुविधा छैन । यहाँका मानिस पनि हिँडेरै सदरमुकाम ओहोरदोहोर गर्छन् ।

उत्तरी दुर्गम यी गाउँमा सडक सुविधा मात्रै होइन सुरक्षित प्रसूति सेवा पनि छैन । नेपाल सरकार र विभिन्न सङ्घसंस्थाको सहयोगमा वर्षौंदेखि स्वास्थ्य संस्था सञ्चालनमा छन् । फेज, क्यान नेपाललगायत संस्थाले स्थानीयवासीको स्वास्थ्यको रेखदेख गर्दै आएका छन् । गर्भवती भएपछि कम्तीमा चारपटक नियमित जाँचका लागि स्वास्थ्य चौकी जानुपर्ने भए पनि दुर्गमका महिला स्वास्थ्यचौकी जाँदैनन्, अशिक्षाले चेतनास्तर पनि कमजोर छ ।

यी सबै गाउँमा स्वास्थ्यचौकी सञ्चालनमा छन् । तर सुरक्षित प्रसूति सेवा सञ्चालनमा ल्याउन सकिएको छैन । सुत्केरी व्यथाले दुई÷तीन दिन थला परेपछि हेलिकप्टरमार्फत गर्भवतीको उद्धार गर्नुपरेको छ । जसोतसो ऋण, सापटी खोजेर पैसा जुटाए पनि मौसमका कारण भनेका बेला हेलिकप्टर अवतरण गर्न सक्दैन जसले गर्दा सुत्केरीको ज्यानसमेत खेर जाने गरेको छ । बर्सेनि उत्तरी भेगका गर्भवतीलाई सुरक्षित सुत्केरीका लागि हेलिकप्टरबाट उद्धार गरी राजधानीका ठूला अस्पताल पु¥याउनु यी क्षेत्रको बाध्यता भएको छ ।

दुई दिनदेखि सुत्केरी व्यथाले थलिएकी धार्चे गाउँपालिका केरौँजाकी २९ वर्षीया सरिता गुरुङको शुक्रबार उद्धार गरियो । हेलि एभरेष्टको हेलिकप्टरबाट उद्धार गरी गुरुङलाई राजधानीको शिक्षण अस्पताल लगियो । उत्तरी भेगमा तत्कालै हेलिकप्टर पु¥याउनुपर्दा प्रायः समन्वयको भूमिका निर्वाह गर्दै आएका छेकम्पारका धावा ग्याल्जेन लामाका अनुसार आर्थिक अवस्था कमजोर भएका दुर्गमवासीले एकपटक हेलिकप्टर चार्टर गर्दा जीवनभर कमाएको पैसा तिर्नुपर्ने हुन्छ ।

लामाले भने, “उत्तरी गोरखामा एकपटक हेलिकप्टर लैजानुपर्दा कम्तीमा रु दुई लाख भाडा लाग्छ । सामान्य, गरीब परिवारले दुई लाख कहाँबाट खोज्ने ? भन्ने बित्तिकै जुटाउनुपर्ने हुन्छ कसरी जुटाउने ?” जीवनभर लगाएर कमाएको पैसा परिवारको एक जनाको उपचार गर्दा रित्तिएपछि बाँकी परिवारका सदस्यको शिक्षादीक्षा, लालनपालनमा समेत प्रभाव पर्न थालेको छ ।

उनले भने, “पछिल्लो दुईपटक हेलिकप्टर चार्टर गर्न जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय गोरखाले सहयोग गरेको छ । हेलिकप्टर चार्टर गर्दा लागेको खर्चमात्रै सरकारले बेहोर्ने हो भने दुर्गमवासीलाई ठूलो राहत मिल्छ ।” यस्तै दुर्गम गाउँमा पनि सुरक्षित प्रसूति सेवाको पहुँच पु¥याएर डाक्टरको दरबन्दी खडा गर्दै नियमित डाक्टर बस्ने वातावरण मिलाउनुपर्ने लामाको भनाइ छ । स्थानीय तह निर्वाचनपछि स्वास्थ्यलगायत क्षेत्रमा विकासले फड्को मार्ने आशा दुर्गमवासीलाई छ ।

गाउँमा भरपर्दो प्रसूति सेवा नहुँदा जटिलखाले सुत्केरी व्यथाले थलिएकी लाप्राककी २४ वर्षीया माया गुरुङलाई गत आइतबार हेलिकप्टरबाट उद्धार गरी राजधानी लगिएको थियो । हेलि एभरेष्ट कम्पनीको हेलिकप्टरबाट उद्धार गरी शिक्षण अस्पताल पु¥याएपछि उनले सोही दिन साँझपख जुम्ल्याहा छोरा पाइन। सुत्केरी व्यथाले थलिएका अधिकांश गर्भवतीको शल्यक्रिया गरी बच्चा निकाल्नुपर्दा थप पीडा हुने गरेको छ । गाउँमा प्रसूति सेवा नहुँदा शल्यक्रिया गर्नुपर्ने बिरामीको उद्धारका लागि हेलिकप्टर बोलाउनुको विकल्प नहुने स्थानीयवासी श्रीबहादुर गुरुङले बताउछन् । एकपटक हेलिकप्टर चार्टर गर्दा कम्तीमा रु दुई लाख भाडा लाग्ने गर्छ ।

यस्तै, उत्तरी गोरखाको चुमनुब्री गाउँपालिका चुम्चेतकी २९ वर्षीया पासाङ भुटी लामाको सुत्केरी व्यथाले च्यापेको दुई दिनपछि गत असार १७ गते हेलिकप्टरबाट उद्धार गरी राजधानीको परोपकार प्रसूति तथा स्त्रीरोग अस्पताल थापाथली पु¥याएर शल्यक्रिया गरिएको भए पनि नवजात शिशुको ज्यान बचाउन सकिएन । शल्यक्रिया गर्न ढिलाइ हुँदा शिशुको मृत्यु भएको थियो । परिवारसँग रु ३० हजार मात्रै पैसा भएको र सरसापट खोजी गरी हेलिकप्टर मगाउन ढिलाइ हुँदा शिशु बचाउन नसकिएको हो ।

जनस्वास्थ्य कार्यालय गोरखाका वरिष्ठ जनस्वास्थ्य प्रशासक केदारराज पराजुलीले सडक नपुगेका दुर्गम गाउँका गर्भवती महिला सुत्केरी हुन सकेनन् भने सरकारका तर्फबाट नै भाडा तिर्नेगरी हेलिकप्टर चार्टर गर्न सुरु गरिएको बताए ।

उनले भने, “चुम्चेतकी लामा र केरौँजाकी गुरुङको हेलिकप्टरबाट चार्टर गर्दा लागेको खर्च नेपाल सरकारले तिर्छ ।” दुर्गम भेगमा सुरक्षित प्रसूति सेवा तथा डाक्टरको अभावले गर्दा सुत्केरी व्यथाले थलिएको लामो समयसम्म पनि गर्भवती महिलाले बच्चा जन्माउन सक्दैनन् । विगतका वर्षमा समयमै उपचार नपाएर गर्भवतीको मृत्युसमेत भएको थियो । रासस