हाम्रो शरीरको रक्तसञ्चार प्रणाली स्वस्थ रहन धमनीहरू खुला र लचिलो हुन आवश्यक छ। तर, जब धमनीहरू साँघुरिन्छन् वा कडा बन्छन्, यसले रक्तप्रवाहमा अवरोध पुर्याउँछ र गम्भीर स्वास्थ्य समस्या निम्त्याउन सक्छ। धमनीहरू साँघुरिने प्रमुख दुई कारण धमनी कडापन (Arteriosclerosis) र धमनीमा बोसो जम्नु (Atherosclerosis) हुन्। यस लेखमा यी दुबै अवस्थाबारे बुझ्न सजिलो गरी जानकारी दिनेछौं।

धमनी किन साँघुरिन्छन् ?
धमनी कडापन (Arteriosclerosis) भनेको धमनीहरूको लचक्तामा कमी आउनु र तिनीहरू कडा तथा साँघुरा बन्नु हो। उमेर बढ्दै जाँदा, उच्च रक्तचाप जस्ता कारणहरूले धमनीहरूलाई कमजोर बनाउँछन्।

धमनीमा बोसो जम्नु (Atherosclerosis) भनेको धमनीभित्र बोसो, कोलेस्ट्रोल, क्याल्सियम तथा अन्य तत्वहरूको तह बन्नु हो।  यसले धमनीलाई साँघुरो बनाउँछ र रक्तप्रवाहलाई रोक्न सक्छ, जसले हृदयघात तथा स्ट्रोकको जोखिम बढाउँछ।

धमनी साँघुरिनुका मुख्य कारणहरू

धमनी कसरी कमजोर र साँघुरा हुन्छन् भन्ने कुरा हाम्रो जीवनशैली तथा स्वास्थ्य अवस्थासँग प्रत्यक्ष रूपमा जोडिएको हुन्छ।

१. अस्वस्थ खानपान – बढी बोसोयुक्त, तारेको र प्रशोधित खाना खानाले धमनीभित्र बोसो जम्न सक्छ।
२. उच्च रक्तचाप – बढी रक्तचापका कारण धमनीहरू कमजोर हुँदै जान्छन् र तिनीहरूको लचकतामा कमी आउँछ।
३. अत्यधिक चिनी सेवन वा मधुमेह – शरीरमा चिनीको मात्रा बढी भएमा धमनीहरूलाई क्षति पुग्छ, जसले बोसो जम्ने प्रक्रिया छिटो गराउँछ।
४. धूम्रपान र मदिरा सेवन – यी दुबै बानीले धमनीहरूलाई क्षति पुर्याउँछन् र रक्तप्रवाहमा अवरोध ल्याउँछन्।
५. शारीरिक गतिविधिको कमी – व्यायाम नगर्दा शरीरमा बोसो जम्न सक्छ, जसले धमनीहरू साँघुरो बनाउँछ।

धमनी साँघुरिँदा देखिने लक्षणहरू

धमनी साँघुरिँदै जाँदा धेरै मानिसमा सुरुमा कुनै लक्षण देखिँदैन। तर, समस्या गम्भीर बन्दै जाँदा निम्न लक्षणहरू देखिन सक्छन्:

• छाती दुख्ने (Angina) – हृदयमा पुग्ने रक्तप्रवाह कमजोर हुँदा छाती दुख्न सक्छ।
• श्वास फेर्न गाह्रो हुनु – रक्तसञ्चार राम्रो नभएमा सास फेर्न समस्या आउन सक्छ।
• गोडा र हात कमजोर महसुस हुनु – धमनी साँघुरिएर रक्तप्रवाह कम हुँदा हातगोडामा कमजोरी आउन सक्छ।
• वाकवाकी लाग्नु वा टाउको दुख्नु – मस्तिष्कमा रक्तप्रवाह कम हुँदा यस्तो हुन सक्छ।

धमनी साँघुरिनुका असरहरू
यदि धमनीहरू साँघुरिएर रक्तप्रवाहमा गम्भीर अवरोध आयो भने विभिन्न समस्या निम्तिन सक्छन्:
• हृदयघात (Heart Attack) – हृदयलाई पुग्ने रक्तप्रवाह अवरुद्ध हुँदा।
• स्ट्रोक (Stroke) – मस्तिष्कमा रक्तप्रवाह रोकिँदा।
• मिर्गौला सम्बन्धी समस्या – धमनी साँघुरिँदा मिर्गौलाले राम्रोसँग काम गर्न सक्दैन।
• शरीरका विभिन्न भागमा कमजोरी – रक्तसञ्चार कमजोर हुँदा हातगोडा दुख्ने वा कमजोर हुने।

धमनीलाई स्वस्थ राख्ने उपायहरू
धमनीहरूलाई स्वस्थ राख्नका लागि जीवनशैली परिवर्तन गर्न आवश्यक छ।
१. सही खानपान अपनाउने – धेरै तारेको, बोसोयुक्त र अत्यधिक गुलियो खानेकुरा कम गरेर ताजा फलफूल, सागसब्जी, फाइबरयुक्त खाना, तथा स्वस्थ बोसो (जस्तै, ओखर, माछा) खानु राम्रो हुन्छ।
२. नियमित व्यायाम गर्ने – दैनिक ३० मिनेट हिँड्न वा व्यायाम गर्नाले धमनीहरू स्वस्थ रहन्छन्।
३. रक्तचाप, चिनीको मात्रा र कोलेस्ट्रोल नियन्त्रणमा राख्ने – यी तीनवटा कुरा नियमित जाँच गराएर आवश्यक परेमा चिकित्सकीय सल्लाह अनुसार नियन्त्रण गर्नु आवश्यक छ।
४. धूम्रपान र मदिरा सेवन त्याग्ने – यी दुबैले धमनीलाई कमजोर बनाउने भएकाले बिस्तारै हटाउनु महत्त्वपूर्ण हुन्छ।
५. तनाव कम गर्ने – ध्यान, योग तथा राम्रो निद्राले तनाव कम गर्न मद्दत गर्छ, जसले धमनीहरूलाई स्वस्थ राख्छ।

धमनी साँघुरिएको छ भने के गर्ने?
धमनी साँघुरिएर रक्तप्रवाहमा गम्भीर समस्या देखिएमा चिकित्सकीय उपचार आवश्यक पर्न सक्छ:
• औषधी सेवन – चिकित्सकले रक्तचाप, कोलेस्ट्रोल वा मधुमेह नियन्त्रण गर्न औषधी दिन सक्छन्।
• एन्जिओप्लास्टी (Angioplasty) – धमनीभित्रको बोसो हटाएर रक्तप्रवाह सहज गराइन्छ।
• बाइपास सर्जरी (Bypass Surgery) – धमनी अत्यधिक साँघुरिएमा नयाँ रक्तप्रवाह मार्ग बनाउन सर्जरी गर्नुपर्छ।

निष्कर्ष; धमनी स्वस्थ राख्नका लागि हामीले आफ्नो जीवनशैली परिवर्तन गर्नु अत्यावश्यक छ। सही खानपान, व्यायाम, तनाव व्यवस्थापन र नियमित स्वास्थ्य जाँचले हामी धमनीहरूलाई स्वस्थ राख्न सक्छौं। यदि समस्या गम्भीर देखिन्छ भने, तुरुन्तै चिकित्सकसँग परामर्श लिनु राम्रो हुन्छ।

‘स्वस्थ जीवनशैली अपनाऔं, धमनीलाई स्वस्थ राखौं!’