नेपालमा मुटुरोग, मधुमेह, उच्च रक्तचाप, मृगौला रोग, क्यान्सरजस्ता नसर्ने रोगका कारण हरेक वर्ष हजारौं मानिसको मृत्यु हुन्छ।

हाल नेपालमा हुने कुल मृत्युको ६० प्रतिशतभन्दा बढी नसर्ने रोगका कारण हुने गरेको छ। अस्वस्थ्य जीवनशैली, दूषित खानपान, धुम्रपान, मद्यपान, शारीरिक निष्क्रियता, र वायु प्रदूषण जस्ता कारणले यो समस्या झन् गहिरिँदै गएको छ।

तर, व्यक्तिगत तहमा मात्र सचेतना र व्यवहार परिवर्तन गराएर यो समस्या समाधान गर्न सम्भव छैन। यसलाई नियन्त्रण गर्न सरकारको नीतिगत हस्तक्षेप आवश्यक छ। अन्य देशहरूमा अपनाइएका प्रभावकारी नीति-निर्णयहरूबाट सिक्दै नेपालले पनि ठोस कदम चाल्न आवश्यक छ।

अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यासबाट के सिक्न सकिन्छ ?

थुप्रै देशहरूले नीतिगत तहमा हस्तक्षेप गरेर नसर्ने रोगको दर घटाएका छन्। उदाहरणका लागि:

• डेनमार्क र अमेरिकाले औद्योगिक रूपमा उत्पादित ट्रान्स-फ्याटमा प्रतिबन्ध लगाएर मुटुरोगको जोखिम घटाएका छन्।
• अष्ट्रेलियाले प्लेन प्याकेजिङ्ग नीति लागू गरी धुम्रपानमा कडाइ गरेको छ।
• चिलीले स्वास्थ्यलाई हानि गर्ने खाद्य पदार्थमा अनिवार्य लेबलिङ्ग लागू गरेको छ।
• मेक्सिको र बेलायतले पेय पदार्थमा चिनी कर लगाएर मोटोपन तथा मधुमेह नियन्त्रण गर्न खोजेका छन्।
• थाइल्यान्डले सबै नागरिकका लागि निःशुल्क स्वास्थ्य परीक्षणको व्यवस्था गरेको छ।
• युनाइटेड किंगडम (UK) ले नुन (Salt) को खपत नियन्त्रण गर्न विभिन्न नीतिहरू लागू गरेको छ। सरकारले उद्योगहरूलाई प्रशोधित खाद्य पदार्थमा नुनको मात्र घटाउन निर्देशन दिएको छ, जसको परिणामस्वरूप नुनको औसत सेवनमा उल्लेखनीय कमी आएको छ।

यी देशहरूबाट नेपालले पनि धेरै सिक्न सक्छ र नीतिगत तहमा सुधार ल्याएर नसर्ने रोगको भार घटाउन सक्छ।

नेपालले लागू गर्न सक्ने प्रमुख नीतिगत हस्तक्षेपहरू

१. धुम्रपान र मद्यपान नियन्त्रण
• सुर्तीजन्य पदार्थ र मद्यपानमा कर वृद्धी गर्ने।
• सबै खालका सुर्तीजन्य पदार्थको विज्ञापन पूर्ण रूपमा बन्द गर्ने।
• सार्वजनिक स्थलमा धुम्रपान निषेध गर्ने कानुनको प्रभावकारी कार्यान्वयन गर्ने।

२. स्वास्थ्यकर खानपानको प्रवर्द्धन
• प्याकेटबन्द खाद्य पदार्थमा अनिवार्य रूपमा ‘पोषण जानकारी’ समावेश गराउने।
• ट्रान्स-फ्याट प्रतिबन्ध गर्ने।
• अधिक नुन, बोसो, र चिनीयुक्त खानेकुरा उत्पादनमा कडाइ गर्ने।
• UK मा जस्तै, नेपालले पनि प्रशोधित खानेकुरामा नुनको मात्र घटाउने नीति लागू गर्न सक्छ। यसले उच्च रक्तचाप र मुटुरोगको जोखिम घटाउन ठूलो मद्दत गर्नेछ।

३. शारीरिक सक्रियता बढाउने नीति
• साइकल लेन, पैदल यात्राका लागि सहज संरचना निर्माण गर्ने।
• सरकारी कार्यालय, निजी कम्पनीहरूमा कर्मचारीहरूको शारीरिक गतिविधिलाई प्रवर्द्धन गर्ने कार्यक्रम लागू गर्ने।

४. निःशुल्क नसर्ने रोग परीक्षण र उपचार
• प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रहरूमा उच्च रक्तचाप, मधुमेह, र मुटुरोगको नियमित परीक्षण उपलब्ध गराउने।
• नसर्ने रोग उपचारका लागि आवश्यक औषधीहरूलाई निःशुल्क वा सुलभ दरमा उपलब्ध गराउने।

५. वातावरणीय प्रदूषण नियन्त्रण
• सवारीसाधन उत्सर्जन मापदण्ड कडा बनाउने।
• हरियाली क्षेत्रको संरक्षण गर्ने र सार्वजनिक यातायातलाई प्रोत्साहन गर्ने।
सरकारले किन नीतिगत हस्तक्षेप गर्नुपर्छ?
• नसर्ने रोगको उपचार महँगो हुन्छ, रोकथाममै ध्यान दिएर सरकारले स्वास्थ्य बजेट बचत गर्न सक्छ।
• व्यक्तिगत सचेतना मात्र पर्याप्त छैन, सरकारले नीति नबनाएसम्म व्यवसायहरूले स्वास्थ्यलाई हानि गर्ने उत्पादन बेच्न रोक्ने छैनन्।
• सही नीति ल्याइएमा समाजमा सकारात्मक प्रभाव पर्न सक्छ र हजारौं मानिसको जीवन बचाउन सकिन्छ।
• यी उपायहरूले तत्काल प्रभाव नदेखाए पनि दीर्घकालीन रूपमा जनस्वास्थ्यमा महत्वपूर्ण सुधार ल्याउनेछन्।
• सरकारले नीतिगत हस्तक्षेप लागू गर्दा त्यसले सरकारको जनस्वास्थ्यप्रति रहेको प्रतिबद्धता देखाउँछ, जसले भविष्यका पुस्ताहरूलाई पनि स्वस्थ समाज प्रदान गर्न सक्छ।

निष्कर्ष
नेपालमा नसर्ने रोगको दर घटाउन व्यक्तिगत प्रयास मात्र पर्याप्त हुँदैन। सरकारले ठोस नीति ल्याई प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन गर्नुपर्छ। धुम्रपान नियन्त्रण, स्वास्थ्यकर खानपानको प्रवर्द्धन, शारीरिक सक्रियता बढाउने कार्यक्रम, निःशुल्क नसर्ने रोग परीक्षण, र वायु प्रदूषण नियन्त्रणजस्ता नीतिहरू तत्काल लागू गर्नु आवश्यक छ।

सरकारले आजै यसतर्फ ध्यान दिएन भने नसर्ने रोगको समस्या झन् भयावह बन्दै जानेछ। नीति-निर्माताहरूले अब ढिला नगरी दीर्घकालीन समाधानका लागि ठोस कदम चाल्नुपर्छ। स्वस्थ नेपालका लागि नीतिगत हस्तक्षेप अनिवार्य छ।

यसले नेपाललाई दीर्घकालीन रूपमा स्वस्थ राष्ट्र बनाउने मात्र होइन, भावी पुस्ताहरूको स्वास्थ्यसमेत सुनिश्चित गर्नेछ।