२.                आजको दिनमा क्यान्सरको ९५ प्रतिशत उपचार नेपालमै सम्भव छ । केही प्रतिसत मात्रै थप प्रविधिको खोजीमा अन्यत्र जाने गरेको वा जानु पर्ने अवस्था देखिएको छ । भरतपुर, भक्तपुर, काठमाडौँ तथा अहिले नेपालगञ्जमा सरकारी तवरबाट ठूला क्यान्सर उपचार सेन्टर खोलिएका छन्, निजी क्षेत्रबाट त झन् कति हो कति ? संस्थाहरु थपिदै जाँदा सेवा सुविधा र प्रविधिमा पनि थप सुधार आउँदै जान्छ । उपचारका लागि ‘मल्टीपल च्वाइस’ हुने भयो यो राम्रो कुरा हो । त्यसैले म के भन्दछु भने हामीकहाँ पनि विश्व स्तरको सेवा उपलव्ध छ ।

३.                  प्राय सबैलाई थाहा छ, सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनले क्यान्सर लाग्दछ । तर, धेरैलाई थाहा नहुन सक्छ मानव शरीरमा लाग्ने हरेक अंगको क्यान्सरको पहिलो कारक तत्व भनेको सुर्तिजन्य पदार्थ नै हो । सुर्तीजन्य पदार्थ भन्नाले चुरोट बिडी, हुक्का, पाइप, चिलिम, गुट्खा, खैनी, पान पराग, आदि पर्दछन् । त्यसैले यसको नियन्त्रण गर्नु जरुरी छ । हामीले हरेक वर्ष मे -३१ लाई विश्व धूमपान रहित दिवस भनेर मनाउँछौँ । तर यो त्यस दिन मात्रै होईन हरेक दिन मनाउनु पर्छ । यसबारेमा जनचेतना जगाउनु पर्छ । सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण सम्वन्धी कानूनको कडाईको साथ पालना हुनुपर्छ । आज भुटान, आयरल्याण्ड, कम्बोडिया जस्ता देशहरु टोवाको फ्रि कन्ट्रीको रुपमा पहिचान बनाइरहेका बेला हामीले करको दर समेत बढाउन सकिरहेका छैनौँ । त्यसैले कर बढाएर भएपनि यसको उपभोग घटाउन सरकार लाग्नु पर्छ । क्यान्सर मात्रै होइन सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोगले नसर्ने रोगका अरु धेरै समस्या ल्याउने गरेको पुष्टि भइसकेको छ ।

४.                 क्यान्सर एउटा अदभुत रोग हो । यसले उमेर, लिंग, अंग, जात, वर्ण कुनै छुटाउँदैन । जसलाई पनि जहिले पनि जहाँ पनि लाग्न सक्ने रोग हो क्यान्सर । शरीरको टाउको देखि खुट्टासम्म, भर्खर जन्मेको शिशु देखि बृद्ध अवस्थासम्म, कुनै पनि धर्म, जातका व्यक्तिलाई लाग्न सक्ने रोग हो क्यान्सर । हाम्रो शरीर सुक्ष्म कोषिकाले बनेको हुन्छ, कुनै कारणवस ती सुक्ष्म कोषिकाको अनियन्त्रित बृद्धि गयो भने त्यो क्यान्सर हो । वजन कम गर्ने, नियमित व्यायम गर्ने, सन्तुलित भोजन गर्ने गरेमा ५० देखि ६० प्रतिशत क्यान्सर लाग्ने सम्भावना कम हुन्छ ।

५.                  क्यान्सर मात्रै होइन स्वास्थ्यका बारेमा जनचेतना जगाउन जरुरी छ । तर क्यान्सर हुन नदिनका अझ बढी जरुरी छ । सुर्तीजन्य पदार्थको उपभोग नगर्ने, व्यायम गर्ने, तौल नियन्त्रणमा राख्ने, खानपान स्वस्थकर बनाउँदा क्यान्सरको सम्भावना कम हुन्छ । यस्तै क्यान्सर हुने सम्भावना छ कि छैन भनेर स्क्रिनिङ तथा परीक्षण गर्न सकिन्छ । क्यान्सर सुरुमै पत्ता लाग्यो भने लामो उपचार तथा ठूलो खर्च समेत जोगिन्छ । यी सबैका लागि सचेतना जरुरी छ । यसमा मिडियाको ठूलो भूमिका हुन्छ ।