३१, डिसेम्बर २०१९  अर्थात  अंग्रेजी वर्षको पूर्वसन्ध्यामा चीनको हुबेइ प्रान्तको वुहान शहरका जनता हरु नयाँ वर्ष २०२० को लागि स्वागत गर्ने तम्तयारीमा रहेका बेला  कोरोना भाइरस (कोभिड – १९) को केस देखियो । यो रोग SARS-CoV-2 भन्ने भाइरसले गर्दा हुन्छ ।

जो भाइरसले अहिले विश्वव्यापी महामारीको रुप लिईसकेको छ । यस पंक्तिकारले यो लेख लेख्दासम्म विश्वमा १६ लाख  ५ हजार  २७७ जनालाई संक्रमण गरी सकेको र ९५ हजार ७५१ जनाले मृत्युवरण गरेको अवस्था छ । यस्तै  ३ लाख ५६ हजार ९२५ जना यस रोग बाट सन्चो भै सकेको तथ्यांक आइ सकेको छ ।

नेपालमा पनि हाल सम्म ९ जना संक्रमित भएको पुष्टि भएको छ ती मध्ये ८ जना आयातित र एक जना स्थानीय संक्रमण भएको छ ।

अब स्थानीय संक्रमण भै सके पछि सराकारले लक डाउन मात्र नभई विश्व स्वास्थ्य संगठनले ‘टेस्ट —टेस्ट —-टेस्ट !!  भन्ने सिफारिसलाई मनन गरी नेपाल भरी हरेक प्रदेशमा प्रदेश स्तरीय जनस्वास्थ्य प्रयोगशाला स्थापना गरेको छ  ।

परीक्षण सातै प्रदेशमा सुचारु भै सकेको छ । यसले धेरै भन्दा धेरै शंकास्पद कोभिड – १९ केसलाई परीक्षण गर्ने र  धेरै भन्दा धेरै कोभिड – १९ का बिरामी पत्ता लगाई उपचार तथा नियन्त्रणमा सहयोग गर्ने छ ।

नेपाल भरी कोभिड – १९ का बिरामीलाई उपचार गर्न विशेष अस्पताल बनाइएको छ ।  मुख्य शहरहरुका अस्पतालहरुमा आईसीयूको पहिचान गरिएको छ तर पर्याप्त चै देखिदैन ।

हरेक स्वास्थ्य संस्था तथा शंकास्पद कोभिड – १९ का बिरामीलाई उपचार गर्ने आइसोलेसन युनिटमा पर्याप्त मात्रामा व्यक्तिगत सुरक्षा सामाग्री सरकारले पुराउन सकेमा र त्यसको उचित प्रयोग गर्न पाएमा स्वास्थ्यकर्मीहरु उच्च मनोवलका साथ काम गर्न सक्थे ।

व्यक्तिगत सुरक्षा सामाग्री अप्रयाप्त हुँदा हुँदै पनि स्वास्थ्यकर्मीहरुले मितव्ययी भै बिरामीको उपचारमा कुनै कमी राखेका छैनन् ।  यस्तो अवस्थामा सम्बन्धित निकायले हतोत्साही नगराइ प्रोत्साहन गर्ने वातावरण मिलाएमा अझ स्वास्थ्यकर्मी हौसलाका साथ काम गर्न मरी मेट्थे तर पनि अधिकांश स्वास्थ्यकर्मी दत्तचित्त भै सेवामा लागि रहेका छन् ।

जनता जनार्दनमा मेरो अनुरोध के छ भने अनावश्यक रुपमा सूचना दुरप्रयोग नगरी दिनु होला किनकी तपाईलाई लागेको हल्का कुरा अरुलाई गम्भीर असर पनि पर्न सक्छ । सही सूचनालाई पनि विवेकपूर्ण ढंगले बाँड्न अनुरोध गर्दछु ।

उदाहरणको लागि गुल्मी अस्पतालले ५ जनाको नमुना संकलन गरी राष्ट्रिय जनस्वास्थ्य प्रयोगशालामा पठायो तर समुदायमा ५ जना कोभिड – १९  का बिरामी देखिए रे तिनीहरुलाई हेलिकोप्टरले उद्धार गरी काठमाडौं लग्यो रे भन्ने विकृत सूचना फैलियो । यसरी सूचनाहरु विकृत गरी अनावश्यकरुपमा हल्ला फैलाउनु अपराध हो। यसले दिने मानसिक तनाव र त्यसले दैनिक काममा पारेका असरको लेखाजोखा कसले गर्ने र क्षतिपूर्ति कसले भर्ने ?

कोभिड – १९ रोकथाम गर्न के गर्न सकिन्छ ?

निम्न रणनीति इमान्दार पूर्वक पालना गर्न सकियो भने कोभिड – १९  को सक्रमणको चेन तोडी यसको महामारीको चाप बाट बच्न सकिन्छ :
१. लक डाउन :
– अन्तरदेशीय : नेपाल र भारतको सिमाना खुल्ला भएकोले यसलाई बेलैमा दुवै सरकारले शुरु गरेका छन् यसले गर्दा आयातित केसहरु घट्छन र समुदायमा संक्रमण फैलिन रोकिन्छ ।
– आन्तरिक : यसले गर्दा आयातित तथा समुदायमा फैलिएको रोग एउटा ठाउ बाट अर्को ठाउमा फैलिन रोकिन्छ । यो पनि नेपाल सरकारले लागू गरेको छ ।
२. क्वारिन्टीन: विदेशबाट आएका नागरीकलाई जसको लक्षण छैन अनिवार्य रुपमा क्वारिन्टीन होम व्यवस्था गरी १४ दिन त्यही राख्नु पर्छ र अझ थप ७ दिन होम क्वारिन्टीनमा बसेमा अझ राम्रो हुन्छ ।

३. आइसोलेसन: कोभिड – १९ का लक्षण देखिएमा तुरन्तै आइसोलेसन होममा राखी उपचार गर्नु पर्छ ।

४. टेस्ट: आइसोलेसनमा राखिएका बिरामीको लागि नाक र मुखबाट नमुना संकलन गरी कोभिड – १९ को निदानको लागि RT-PCR ( जुन भाइरस पत्ता लगाउने उच्चतम प्रबिधि हो) गर्न सम्बन्धित प्रदेश स्तरीय जनस्वास्थ्य प्रयोगशालामा पठाउनु पर्छ ।

५. कन्ट्याक्ट ट्रेसिंग तथा टेस्ट : यदि RT-PCR पोजिटिभ आएमा बिरामीको थप उपचार गर्ने र ऊसंग संसर्गमा आएका परिवारका सदस्य, साथीहरु तथा छिमेकीको Rapid diagnostic test ( द्रुत टेस्ट ) समुदायमा गर्ने र पोजिटिभ आएकालाई RT-PCR को लागि नमुना संकलन गर्ने र क्वारिन्टीनमा बस्न लगाउने र नेगेटिभ आएकालाई पनि क्वारिन्टीनमा रहन लगाउने ।

६. उपचार : सरकारको रणनीति अनुसार हरेक स्वास्थ्य संस्थामा ज्वरो क्लिनिक संचालन गर्ने र हरेक कोभिड – १९ का विरामीलाई तथा शंकास्पद कोभिड – १९ का बिरामीलाई छुट्टाछुट्टै क्याबिनमा उपचार गर्ने र स्वास्थ्यकर्मीले व्यक्तिगत सुरक्षा सामाग्रीको उचित प्रयोग गरी बिरामीको उपचार गर्ने  ।

७. जना चेतना : सरकारले सबै भन्दा राम्रो जनचेतना नेपाल टेलिकमको CRBT मा कोभिड – १९ सम्बन्धी सूचना प्रवाह गरेको देखिएको छ । यो जस्तै रेडियो, टेलिभिजन, पत्रपत्रिका तथा समुदायमा माइकिंग गरी कोभिड – १९ सम्बन्धी सूचना प्रवाह गर्दा मानिसहरु सामाजिक भेला नगर्ने, एक मिटर भन्दा बढी भौतिक दूरी राख्ने, साबुन पानीले हात धुने, ह्याण्ड स्यनिटाइजरको प्रयोग, मास्कको प्रयोग गर्ने देखिएको र जसले गर्दा संक्रमण को चेन तोड्न मद्दत पुर्याउछ र एक देखि अर्कोमा यो रोग सर्दैन ।

माथिका रणनीतिहरु अपनाउदा COVID-19 का बिरामी घट्छन भन्ने ग्यारेन्टी चै होइन तर थोरै समयमा धेरै अत्यन्तै धेरै थाम्नै नसकिने गरी COVID-19 का बिरामी नहुनको लागि प्रवेग घटाउने हो र हाम्रा रोकथाम संयन्त्रहरुले पर्याप्त समय प्राप्त गरी COVID-19 को महामारीको शक्तिलाई घटाई त्यसको सजिलै रोकथाम गर्न सकिने हो ।

उपचारको उपाय केही छ त ?
अहिलेसम्म ठोस उपचार केही छैन सिर्फ लाक्षणिक उपचार मात्र हो । जटिल अवस्था आए सघन कक्षमा भर्ना गरी उपचार गर्नु हो । विभिन्न देशले यसको रोकथामको लागि खोप बारे रिसर्च गरिरहेका छन् र २०२१ सम्म खोप आउने सम्भावना देखिन्छ। केही औषधीको प्रयोग भै रहेको छ तर ठोस प्रामाणिक रुपमा ती औषधी हरुको उपदायता बारे निर्क्यौल वैज्ञानिकहरुले निकाली सकेको अवस्था छैन । तथ्य आंकलन गरेर हेर्दा जुन देशमा BCG खोप लगाउन छोडिएको छ त्यहा एक महिना भित्र नै कोभिड – १९ को बिरामी हरु ह्वात्त बढेको देखिन्छ तर दक्षिण एसियाली मुलुकमा जहाँ BCG खोप नियमित रुपमा लगाइएको छ त्यहा कोभिड – १९ का बिरामीहरु २ महिना बित्दा पनि ह्वात्त बढेको देखिदैन ।BCG खोपको कोभिड – १९ विरुद्ध प्रतिरक्षा गर्छ कि गर्दैन भन्ने रिसर्च पनि भैरहेको छ ।

कोभिड – १९  रोग लाग्न बित्तिकै मरी नै हाल्ने हो त ?
कोभिड – १९ रोग लाग्दैमा मान्छे तुरुन्त मरी हाल्ने पनि होइन बरु टिबीले नेपालमा हरेक दिन २०-२२ जना मान्छे मरी रहेका छन् यसलाई चै हामीले सहजै स्वीकार गरेका छौ । चाइनिज सेन्टर फर डिजिज कन्ट्रोल तथा प्रिभेन्सन को अध्ययन अनुसार ४४ हजार ५००  कोभिड – १९ का बिरामीमा ८१ % लाई साधारण निमोनिया देखिएको थियो, १४% लाई मध्यम खालको निमोनिया देखिएको थियो र बाँकी ५% मा मात्र जटिल खालका देखिए जसलाई मात्र सघन कक्षमा उपचार गर्नु परेको थियो र यो रोग लागेका व्यक्तिमा जम्म्मा २.३% मात्र मृत्यु देखिएको छ ।

यसरी तथ्यांक हेर्दा त ८१% सामान्य नै हुँदा रहेछन् जसमा कसैको पनि मृत्यु भएको थिएन । त्यसैले ज्वरो आउने बित्तिकै लौ कोभिड – १९ रोग हो अब यसले सार्ने भो र मरी पो हाल्ने हो की भन्ने त्रास स्वास्थ्यकर्मी तथा जनमानसबाट हटाउनु अत्यावश्यक देखिन्छ ।

कोभिड – १९ रोग लाग्न बित्तिकै मर्ने होइन तर त्यसो हो भन्दैमा जथाभावी सामाजिक भेला गर्ने, शंकास्पद बिरामीको व्यक्तिगत सुरक्षा सामाग्री उचित प्रयोग नगरी उपचार गर्ने भन्ने पनि होइन ।  यस राष्ट्रिय संकटको बेला कोभिड – १९ को संक्रमण रोक्न संयम भएर नागरीकले पनि सरकारले लागू गरेका नीति नियम पालना गर्ने र यो समस्या स्वास्थ्यको मात्र नभई सबैको हो भनी सर्बपक्षबाट सहयोग हुनु जरूरी छ र भएमा यो संकटबाट पार लाग्न गाह्रो छैन ।