• ममता भट्टराई, मनोविमर्शकर्ता

  

डिप्रेसन एक किसिमको मानसिक स्वास्थ्य समस्या हो । व्यक्तिको मनमा उदास भएर यो समस्या आउने गर्दछ र उदासीपनको समस्या बढदै गएपछि मात्रै डिप्रेसन, रोगको रुपमा देखिने गर्दछ ।

अर्को चाहि मानिसको मस्तिष्कमा विभिन्न रसायनिक तत्वहरु हुने गर्दछन् जसमध्ये Catecholamine र Indoleamine मा पनि  Norephinephrin  र Dopamine  रसायनिक तत्वको मात्रामा गडबड भएमा र सेरोटोनिनको मात्रामा कमि हुन गएमा डिप्रेसन जस्तो मानसिक रोग हुने गर्दछ।

मानसिक बिरामीहरुले उपचार नपाउनुको धेरै कारणहरु छन् । ती मध्ये जनचेतनाको अभाव र यस्ता बिरामीहरुलाई हेर्नै नकारात्मक दृष्टिकोणमा प्रमुख कारण हो ।

यस्तै मानसिक रोगलाई दैवी शक्ति, भूत प्रेत र पूर्वजन्मको पाप र श्रापले गर्दा हुने गरेको भन्ने समेत अवधारणा पाइन्छ । कतिपयले यस्तो समस्यालाई मानिसको मन कमाजोर भएर भएको वा यस्ता व्यक्ति बिरामी होइनन् भन्ने सोच र धारणा राख्ने गरेको समेत पाइएको छ ।

मानसिक बिरामी भएकाहरुलाई पागल हो, बौहला हो ,बौहुलाउने रोग लागेको भन्ने सोच राख्ने तत्व अझै पनि समाजमा यत्रतत्र छ ।

समाजमा यस सम्वन्धी समस्यालाई हेर्ने दृष्टिकोणमा अझै स्पष्ट नभएकै कारण अहिले पनि कतिपय मानसिक स्वास्थ्य समस्या भएका विरामीलाई पौराणिक विचार र आस्थाका आधारमा धामी झाँक्रीकोमा झारफुक गर्न लैजाने गर्दछन् । यसले मानसिक स्वास्थ्य समस्या भएका विरामीको संख्या घट्नुको सट्टा झन् झन् बृद्धि हुँदैगएको छ ।

मानव जीवनमा कहिलेकाँही उदास र दिक्क जसलाई पनि लाग्ने गर्दछ, उदास पार्ने घटना जसको जिन्दगीमा पनि हुनसक्छ, घटन सक्दछ । तर जब यस्ता घटनाले व्यक्तिको दैनिक क्रियाकलापमा अवरोध पार्दै जान्छ भने त्यसलाई डिप्रेशन भएको मानिन्छ ।

के कारणले हुन्छ डिप्रेसन ?

• मस्तिष्कमा हुने रसायनिक तत्वहरुमा गडबडी भएमा ।
• आर्थिक ।
• पारिवारिक ।
• सामाजिक ।
• राजनैतिक ।
• हिंसा ,द्वन्द्व ।
• यौनजन्य हिंसा ।
• बेरोजगारिपन ।
• प्रेममा असफल, धोका भएमा ।
• धेरै माया गर्ने घनिष्ठ व्यक्तिको मृत्यु भएमा ।
• मानवद्वारा सृजित हिंसात्मक घटनाहरु घटाइएमा ।
• दैवीप्रकोप घटना घटन गएमा ।
• अत्याधिक मात्रामा लागुपदार्थ सेवन गरेमा ।
• दीर्घरोग भएमा ।

डिप्रेसन हुने लक्षणहरु यस्ता छन्

•  उदासीपन भै रहनु ।
•  निन्द्रा गडबड हुनु वा नलाग्नु ।
•  खुसी हुन नसक्नु ।
•  अनावश्यक रुपम रोइ रहनु ।
• चिडचिडाहट हुनु ।
• इच्छा मरेर जानु ।
• कुनै पनि काम गर्न जागर नलाग्ने ।
• जीउभारी भै रहनु , गल्नु, दुख्नु ।
• ध्यान केन्द्रि गर्न नसक्नु ।
• एकहोरो झोत्र्mयाएर बस्नु , टोलाइ रहनु ।
• एक्लै एकान्तमा बस्न रुचाउनु ।
• परिवार, समाज, साथीभाई संग घुलमीन नहुनु ।
• यौन इच्छामा कमी आउनु ।
• बिर्सिर्ने बानी हुँदै जानु ।
• सामाजिक क्रियाकलपमा संलग्न हुन मन नलाग्नु ।
• आत्म विश्वासमा कमी हुँदै जाने आशा मर्ने ।
• नकारात्मक सोच मात्र आइरहने ।
• केहि कम मात्रामा वंशाणुगत पनि हुने गर्दछ ।
• बाल्यावस्थामा आघातको अनुभव भएमा ।
• कार्यगत तनाव बढेमा,
• कार्य गत असफलताले गर्दा ।
• नोकरीबाट अवकाश भएमा ।
• पारिवारिक समस्यावा वैवाहिक सम्बन्धमा समस्या परेमा ।
• आत्म हत्यागर्न सोच्ने र योजनाबनाउने ।

डिप्रेसनमा केही शारीरिक लक्षणहरु पनि देखिने गर्दछ

• पेट दुख्ने ।
• खाना रुची नहुनु वा अत्याधिक मात्रामा रुची हुनु ।
• तौल घटदै जानु वा आवश्यता भन्दा तौल बढ्दै जानु ।
• खोक्ने, छाती वा पिठ्यूँमा पीडा हुने ।
• अत्याधिक मात्रामा रिस उठ्ने ।
• रिंगटा लाग्ने ।
• शरीर झभमझ हुने, पोल्ने ।
• टाउको भारी हुने, गल्ने, दुख्ने ।
• कब्जियत हुने र असामान्य रुपमा पखाला लाग्ने ।
• कमजोरी महशुस हुने ।
• श्वास लिन गाह्रो हुने ।
• खाना नपच्ने ।
• वाक वाकी लाग्ने ।
• मुख सुक्ने

डिप्रेसनको व्यवस्थापन कसरी गर्ने ?

कम कडा खालको डिप्रेसन छ भने मनो विमर्श सेवा ( काउन्सिलिङ )) ले मात्रै पनि व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ तर कडा खालको डिप्रेसन छ भने मनो चिकित्सक सेवाका साथै मनोविमर्श तथा मनो सामाजिक सहयोग प्रदान गर्नु आवश्यक हुन्छ ।

मनोसामाजिक सहयोगका केहि उपायहरु :

• प्रभावित व्यक्तिसंग स्नेहपुर्ण व्यवहार र राम्रो बोलीचाली गर्ने ।
• प्रभावित व्यक्तिलाई सकारात्मक दृष्टिकोणले हेर्ने ।
• प्रभावित व्यक्तिको बानी व्यवहारलाई आलोचना नगर्ने र दोष नदिने ।
• प्रभावित व्यक्तिलाई यस्तो बिरामी भयो भनेर नहेप्ने ।
• आदर गर्छौ भनी सदभाव देखाउने ।
• सक्रिय तथा व्यस्त बनाउन सहयोग गर्ने ।
• उदासीनता सम्बन्धि जानकारी दिने ।
• उपचारको लागि समय पनि लाग्न सक्छ भन्ने कुरा थाहा दिने ।

डिप्रेसन जुनसुकै बेला पनि जुनसुकै वर्ग,उमेर, समूह, जातजाती, धर्म, गरिब, धनी, जसलाई पनि हुन सक्दछ ।

उक्त डिप्रेसनका लक्षणहरु लगातार दुई हप्ता भन्दा बढी सम्म देखिन गइरहेमा मनोविमर्श सेवा लगायत उपचारको लागि मनोचिकित्सक कहाँ जानु पर्दछ ।